NeXT: het bizarre verhaal achter Steve Jobs’ beste mislukking ooit

Het lijkt erop dat er maar weinig goed ging met computer­bedrijf NeXT. Er is in ieder geval niets meer over van de ooit zo veelbelovende onder­nemeing. Behalve dan dat het de reden van Apple’s voortbestaan is en aan de wieg stond van de ontwikkeling van het wereldwijde web. Hier volgt het merkwaardige verhaal over het door Steve Jobs opgerichte bedrijf, nadat hij op 12 september 1985 bij Apple vertrok.

Voor een bedrijf dat – zonder te overdrijven – de wereld heeft veranderd, blijkt het verrassend lastig om de exacte datum te bepalen wanneer NeXT Computer startte. De eerste keer dat Steve Jobs er officieel melding van maakte, was op 12 september 1985. De naam ‘NeXT’ kwam echter pas enkele dagen later om de hoek kijken.

Het begon met ruzie bij Apple

12 september is de datum waarop Jobs de raad van bestuur van Apple vertelde dat hij vertrok en een eigen bedrijf zou straten. Hij vertelde toen specifiek dat hij een bedrijf wilde beginnen dat computers ging maken voor het hogere onderwijs. Hiervoor wilde hij ook enkele Apple medewerkers meenemen. Volgens het boek Apple Confidential 2.0 bagatelliseerde hij dit nogal en omschreef de medewerkers zelfs als “van het lagere niveau”.

De vergaderingen van Apple begonnen in die tijd nog om half acht ‘s morgens. Op de morgen van vrijdag 13 september 1985 overhandigde Jobs het lijstje van mensen die hij wilde meenemen naar NeXT. Rich Page, Bud Tribble, Susan Barnes, Daniel Lewin en George Crow waren echter verre van ‘lagere’ medewerkers. Onder hen bevonden zich senior controllers, ingenieurs, managers en marketeers. Zij waren niet alleen belangrijk voor Apple, ze waren ook onlosmakelijk betrokken bij alles wat het bedrijf deed. En toen was daar Steve Jobs die even kwam vertellen dat hij ze kwam inpikken.

Afgezet als bestuursvoorzitter bij Apple

Nadat Jobs zijn lijstje presenteerde van mensen die hij zou meenemen naar zijn nieuwe bedrijf, besprak CEO John Sculley het afzetten van Jobs als bestuursvoorzitter bij Apple. Dat klinkt belachelijk, aangezien Jobs naar verluidt al duidelijk had gemaakt dat hij wegging. In een officiële brief aan Apple herhaalde Jobs wat er volgens hem was voorgevallen.

De kranten van vanmorgen suggereerden dat Apple overweegt mij als voorzitter af te zetten. Ik weet niet waar deze verhalen vandaan komen, maar ze zijn zowel misleidend voor het publiek als oneerlijk naar mij. Zoals ongetwijfeld bekend is, heb ik afgelopen donderdag tijdens de bestuursvergadering gezegd dat ik heb besloten om een nieuwe onderneming op te starten. Ik heb toen ook mijn ontslag als voorzitter ingediend. Het bestuur weigerde mijn ontslag echter te aanvaarden en vroeg me dit een week uit te stellen.

Om er zeker van te zijn dat zijn positie en zijn versie van gebeurtenissen algemeen bekend werden, stuurde Jobs kopieën van die brief naar de media. Twee dagen later publiceerde de The New York Times een profiel van Jobs met als kop “De opkomst en ondergang van de Apple’s kopstuk”. Het artikel bevatte ook de eerste openbare vermelding van wat men van NeXT verwachtte.

Absurd en schokkend

Binnen een week -op maandag 23 september 1985- spande Apple een rechtszaak aan tegen Jobs. Het bedrijf beweerde dat Jobs de geheimen van Apple misbruikte en het vertrouwen van het door hem opgerichte bedrijf schond met zijn plan om medewerkers mee te nemen naar zijn eigen firma. Dat alles terwijl hij nog steeds bestuurs­voorzitter was. Jobs wendde zich weer tot de pers en vertelde journalisten dat de rechtszaak absurd en schokkend was. Hij vertelde The New York Times dat hij en Apple hadden onderhandeld over een manier om verder te gaan. “We brachten uren door met hen,” zei hij, “en vrijdagavond dachten we dat we tot een akkoord waren gekomen.”

Apple handelde de zaak vrij snel af, buiten de rechtbank om. Al in januari werd een akkoord bereikt dat omvatte dat Jobs zes maanden lang geen Apple-mensen meer zou inhuren en dat NeXT-computers krachtiger zouden worden dan alle computers van Apple. Dat laatste lijkt een merkwaardige beslissing. Destijds heerste echter de opvatting dat er personal computers en dat er werkstations waren. De eerste waren in potentie een massaproduct, terwijl laatstgenoemde computers vooral voor bedrijven en de academische wereld gemaakt werden. Apple wilde zich niet op leveren aan bedrijven focussen.

Kickstart door investeerder

Terwijl dit allemaal gaande was, verscheen Jobs nogmaals in de media, ditmaal op TV. Dat zou het lot van NeXT radicaal veranderen. Op een avond in november 1984 keek zakenman en politicus H. Ross Perot op TV naar een documentaire van John Nathan genaamd “The Entrepreneurs”. De uitzending ging over Steve Jobs en in onderstaande video zie je wat Perot zag:

De volgende ochtend belde Perot direct met Jobs. Hij bood aan om in Jobs’ bedrijf te investeren. Steve wachtte toen een week om niet wanhopig te lijken, maar nam vervolgens het aanbod met beide handen aan.

Het was niet zo dat NeXT zonder geld zat. Jobs had er in het begin zelf zeven miljoen dollar geïnvesteerd en zou daar later nog eens vijf miljoen aan toevoegen. De deal met Perot bracht echter 20 miljoen dollar in het laatje en gaf het bedrijf ook nog eens extra aanzien. Dit was een investeerder die aanzienlijk bijdroeg aan het bedrijf en ook een plek in het bestuur voor zijn rekening nam.

Aan de andere kant hoopte Perot naar verluidt op een tienvoudige opbrengst en zei: “In de afgelopen 25 jaar ben ik in de computerindustrie nog geen startend bedrijf tegengekomen dat minder risico’s met zich meebracht”.

Klein bedrijf, grote ideeën

Het nieuwe bedrijf van Steve Jobs begon in zijn logeerkamer, maar verhuisde snel naar grotere kantoren. Die waren in het begin erg leeg, want ondanks het feit dat NeXT vanaf het begin grootse plannen had, begon het bedrijf met slechts een handjevol werknemers. Auteur Randall E. Stross meldde in zijn boek Steve Jobs and the NeXT Big Thing uit 1993 dat het bedrijf van plan was om ‘enorm’ te worden.

Hij citeert Susan Barnes, medeoprichter en financieel directeur. “De noodzakelijke organisatie was al aanwezig voor als NeXT een miljardenbedrijf zou worden. Zo zouden we niet kapot gaan, net op het moment dat we zo groot worden”, zei Barnes trots.

Geen computer in het vooruitzicht

Het werd 1985, vervolgens 1986 en daarna 1987 en er was nog steeds niets om te laten zien. Naar verluidt kreeg je zelfs niet eens een prototype te zien als je een baan bij het NeXT kreeg aangeboden. Je moest eerst de baan accepteren. Jobs brak die regel overigens wanneer hij maar wilde. Toch slaagde hij erin om het mysterie over de computer te bewaren.

Zozeer zelfs dat, toen Jobs, drie jaar nadat hij Apple had verlaten, de onthulling van de NeXT-computer aankondigde, dit tot een waar evenement uit zou groeien. Het Amerikaanse Newsweek beweerde dat er maar liefst 3.000 mensen in het publiek zaten. Het is ook bekend dat er daarnaast nog zo’n 4.500 uitnodigingen werden verzonden. De honderden genodigden stonden al vroeg in de rij om naar binnen te mogen.

Een van hen was de bekende fotograaf Richard Smolan. Hij was ‘s nachts vanaf de andere kant van Amerika komen vliegen om op tijd te zijn. “Dit missen zou hetzelfde zijn als Thomas Edison missen die de fonograaf ging onthullen,” zei Smolan. “Ik wil mijn kleinkinderen niet vertellen dat ik was uitgenodigd maar niet was gegaan.”

Net als bij de Macintosh-lancering in 1984 en daarna nogmaals met de iPhone in 2007, nam Steve Jobs het publiek mee door een demonstratie die verborg hoe onvoltooid de apparaten waren. Op elk moment tijdens de drie uur durende show had de computer kunnen crashen. Dat gebeurde gelukkig niet.

Eerste poging mislukte

Het eerste prototype dat NeXT aan de wereld toonde, was nogal problematisch. De computers waren zwart, maar de coating bleek af te geven en raakte zelfs beschadigd tijdens het transport naar klanten. Het zou daarom nog lang duren voordat er daadwerkelijk geleverd kon worden.

Er waren bovendien ook niet zoveel klanten. Langzaam groeide het besef dat academische instellingen niet de grote inkomstenbron zouden zijn waar Steve Jobs op had gehoopt. In maart van 1989 kondigde NeXT een deal aan met Businessland, een bedrijf dat computers in bulk-aantallen verkocht aan zakelijke klanten. Tegen het einde van het jaar had deze reseller echter slechts 360 NeXT-machines verkocht. Vergelijk dat met de 400.000 Macs die Apple verkocht in het eerste jaar.. en dat werd al als een mislukking beschouwd.

Elke NeXT-machine werd gemaakt in een speciaal ontworpen fabriek met een enorme capaciteit  De fabriek produceerde echter slechts 100 machines per maand in plaats van de duizenden en duizenden waarvoor hij gebouwd was. Het zou zeker beter worden met de volgende NeXT-computer.

De tweede poging van NeXT… mislukte ook

Op 18 september 1990 lanceerde Steve Jobs NeXT opnieuw. Hij was toen eindelijk bereid publiekelijk te erkennen dat de originele computer duur, traag was en de mogelijkheid voor een kleurenscherm ontbrak. Hij zei dit echter natuurlijk allemaal om te promoten dat het nieuwe NeXT-werkstation goedkoper en sneller was. Ook was er nu ondersteuning voor een kleurenscherm. “We gaan je de beste kleuren laten zien die er ooit zijn geweest!”

Wat hij het publiek niet wilde laten zien, was dat dit de meest risicovolle presentatie was die hij ooit had gegeven. Deze kwam het dichtst in de buurt van ‘falen op het podium’. In feite liet de computer op het podium het wel degelijk afweten, maar gelukkig nét voordat het publiek arriveerde. De NeXT-computer van Jobs crashte onherroepelijk maar werd niet vervangen. In plaats daarvan was de NeXT-monitor, waar Jobs aan ging zitten, verbonden met een andere machine die achter het podium stond.

Het is niet duidelijk waarom ze de overleden NeXT-machine niet gewoon ruilden voor een werkend exemplaar. Naar verluidt waren er technici aanwezig die elke machine op het podium konden aansturen in het geval van storing. NeXT-computers hadden namelijk de mogelijkheid om door meerdere gebruikers tegelijk aangestuurd te worden, hetgeen een uitkomst was voor bepaalde soorten academisch werk.

Het bleek ook een goed idee voor deze presentatie. Want Jobs drukte op een toets op het toetsenbord van de NeXT-machine om zijn demo te starten en vergat dat hij eerst de screensaver moest uitschakelen. Een technicus die backstage was aangesloten, heeft deze toen voor hem uitgeschakeld. Het klinkt een beetje vreemd dat daar een technicus voor nodig was, maar het was destijds niet een kwestie van de muis bewegen om de schermbeveiliging te stoppen. Je moest een Unix-commando typen om de screensaver te sluiten.

Misschien kun je dat als een teken zien dat de computer snel werkte wanneer dat nodig was. Snelheid en kleur waren echter niet genoeg om de verkopen van NeXT een boost te geven. Deze nieuwe computer kostte 5.000 dollar. Hoewel dat goedkoper was dan zijn voorganger, was ook het prijsverschil niet voldoende om de verkopen te stimuleren. Men gaat ervan uit dat er van alle verschillende NeXT-computermodellen in totaal slechts 50.000 zijn verkocht.

NeXTSTEP

We komen aan in 1990 en Businessland was inmiddels verleden tijd. Niet zozeer de deal met NeXT, maar het bedrijf zelf was over de kop gegaan. Deze gigantische verkoopoperatie ging dus ten onder en Jobs schakelde over van één reseller naar honderd kleinere. Het lukte allemaal niet. Achteraf bekeken is NeXT dan ook nooit echt van de grond gekomen. Zelfs toen Businessland ten onder ging, leek het voor de buitenwereld goed te gaan met NeXT. In ieder geval goed genoeg om Jobs in staat te stellen om succesverhaaltjes op te hangen over de interesse van de overheid voor het plaatsen van orders.

Tenminste, dat kon hij totdat het bedrijf in 1991 met ontslagen moest beginnen. Rond deze tijd begon Jobs te praten over een beursgang, maar verzweeg dat ongeveer vijf procent van het personeel van NeXT uit het bedrijf werd gezet.

Dat waren ongeveer 30 mensen, maar het jaar daarop, op 10 februari 1993, werden ze gevolgd door nog eens 280 personeelsleden. Na deze “zwarte dinsdag” was het personeelsbestand meer dan gehalveerd en waren er nog slechts 250 mensen aan het werk voor NeXT. Nog dezelfde dag kondigde Jobs aan dat hij het volledige hardware-gedeelte van het bedrijf aan Canon ging verkopen om zich te concentreren op de software, NeXTSTEP.

Dat was geen slecht idee want NeXTSTEP is een besturings­systeem dat er zelfs vandaag nog solide uitziet, meer dan twee decennia na de lancering. Een verbluffend aantal NeXTSTEP-innovaties lijkt nu gemeengoed. Met name omdat ze in verloop van tijd hun weg naar de Mac hebben gevonden. Het is ook wel logisch dat de meeste functionaliteit van het besturings­systeem in het huidige macOS en zijn voorganger OS X is terug te vinden. De besturingssystemen zijn namelijk fundamenteel gebaseerd op NeXTSTEP.

Apple koopt NeXT

Het is verrassend dat NeXTSTEP en daarmee ook NeXT nog een aantal jaar aan kon blijven modderen. Er waren plannen om het besturings­systeem op PC’s te laten draaien. In december 1996 viel dan toch eindelijk het doek voor NeXT. Apple kocht het bedrijf voor 429 miljoen dollar plus 1,5 miljoen Apple-aandelen. Het bedrijf kreeg NeXTSTEP… én Steve Jobs terug.

Jobs zou later toegeven dat hij zijn hele leven bij Apple had willen blijven. Er gaan geruchten dat zijn hele doel met NeXT uiteindelijk was om terug te keren naar Apple. Dat lijkt vergezocht, maar heeft toch zoveel geloofwaardigheid dat het ook aan bod kwam in Aaron Sorkin’s film ‘Steve Jobs’ uit 2015.

Het einde van het NeXT-tijdperk

Tegenwoordig werken velen van ons dagelijks met macOS, maar weten niet dat veel functies ervan, zoals het Dock, in NeXTSTEP zijn geboren. We surfen allemaal op het internet maar zelfs onder degenen die weten dat Tim Berners-Lee het World Wide Web heeft geschapen, zijn maar weinigen die weten dat hij dat op een NeXT-computer heeft gedaan.

Je kunt de NeXT-machine, waar hij het op deed, in het National Museum of Science and Media in het Engelse Bradford zien. Officieel is het een tijdelijke tentoonstelling, maar is echter inmiddels enkele jaren op rij te zien.

Ook als je ooit apps voor macOS of iOS hebt ontwikkeld, kun je nog steeds bewijs van het DNA van NeXTSTEP zien: er zijn fundamentele elementen in Objective-C die zijn gemaakt voor NeXTSTEP en waarvan de naam begint met ‘NS’. Probeer ook eens de website Next.com te bezoeken. Pogingen van het Engelse kledingbedrijf Next om de site te kopen mislukten jammerlijk. De overbekende eigenaar houdt, nu al twintig jaar later, de touwtjes nog altijd stevig in handen. Zelfs nu NeXT allang naar de geschiedenisboeken is verwezen.
(Lees ook: ➔ Apple-oprichter Steve Jobs had altijd gelijk (of toch niet?))

Dit artikel is geschreven door William Galagher en met toestemming vertaald naar het Nederlands.

Onderwerpen

• steve jobs